Μνήμες από την Ανατολική Ρωμυλία "ξεδιπλώθηκαν" στο Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο Γιαννιτσών

Ασφυκτικά γεμάτη ήταν η φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας στα Γιαννιτσά το απόγευμα της Δευτέρας 21-3-2016 στα πλαίσια της 14^ης εκδήλωσης της 20ής περιόδου 2015-16 του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου  Γιαννιτσών που οργανώνεται από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» σε συνεργασία με την ΔΗ.Κ.Ε.Π.Α. Πέλλας.

     Βασικοί συντελεστές ήταν η Μαρία Χ. Πασχούδη φιλόλογος, Μsc A.Π.Θ., μέλος του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε.Γ.Φ.  και Διευθύντρια του 2^ου ΓΕΛ Γιαννιτσών  με θέμα:

«Οι ρίζες μας στις Καρυές Ανατολικής Ρωμυλίας, το παρόν και το μέλλον στα Γιαννιτσά» και ο Παύλος Αλμπανούδης Δρ. φιλολογίας, Γλωσσολόγος, Διαλεκτολόγος  και ερευνητής με θέμα: «Τα γλωσσικά ιδιώματα της Ανατολικής Ρωμυλίας και οι σχέσεις μεταξύ τους».

  

  Η ιστορία της Ανατολικής Ρωμυλίας ή Βόρειας Θράκης χάνεται μέσα στην αχλύ του χρόνου. Ήδη υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες από την βυζαντινή εποχή όταν η ευρύτερη περιοχή που ονομαζόταν Μηλεώνες, έλαβε μεταγενέστερα την ονομασία Παρόρια επειδή στην ύστερη βυζαντινή εποχή υπήρξε το σύνορο προς βορράν της συρρικνωμένης εδαφικά αυτοκρατορίας.  Η Θράκη και ολόκληρη σχεδόν η Βαλκανική Χερσόνησος κατελήφθη από τα επελαύνοντα Τουρκικά Οθωμανικά στίφη.  Η ζοφερή περίοδος της Τουρκοκρατίας άρχισε κάτω από δυσμενέστατους όρους που επέβαλλαν οι κατακτητές στους υπόδουλους Βαλκανικούς λαούς.

    

  Στο Συνέδριο του Βερολίνου  το 1878 μετά από πιέσεις των Δυτικών Δυνάμεων και κυρίως της Γερμανίας που δεν ήθελε διέξοδο της Ρωσίας στο Αιγαίο, ιδρύθηκαν 2 κρατίδια:  στο βορρά το πριγκιπάτο της Βουλγαρίας μεταξύ  του όρους Αίμος και του Δούναβη ποταμού  με πρωτεύουσα την Σόφια και νότια την ηγεμονία της Ανατολικής Ρωμυλίας μεταξύ  όρους Αίμος και οροσειράς της Ροδόπης, με πρωτεύουσα την Φιλιππούπολη. Δόθηκε αυτό το όνομα (Ανατολική Ρωμυλία) διότι στην ουσία αναγνωρίζονταν από όλους η υπεροχή του ελληνικού στοιχείου στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της  ευρύτερης περιοχής και η ρωμέικη πολιτιστική του διάσταση. Υπήρχε ισοτιμία στις 3 γλώσσες: Ελληνικά, Βουλγαρικά και Τουρκικά και ντόπιος Χριστιανός Ηγεμόνας κάτω από την επικυριαρχία του  εκάστοτε Σουλτάνου. Η  κατάσταση άλλαξε άρδην όταν το 1885 η Βουλγαρία πραξικοπηματικά ενσωμάτωσε την Ανατολική Ρωμυλία στην επικράτειά της με  απειλές, διώξεις, δολιοφθορές, εμπρησμούς, εμπορικούς αποκλεισμούς, επαχθείς φόρους, δολοφονίες, κλείσιμο σχολείων και ναών και εν τέλει την εθνοκάθαρση του υπέρ των 150.000 Ρωμιών. Οι εναπομείναντες Ανατολικοθρακιώτες, αναγκάστηκαν να υποταχθούν στην βουλγαρική βία, έστελναν τα παιδιά τους σε βουλγαρικά σχολεία, εκκλησιάζονταν σε βουλγαρικές εκκλησίες, εξουθενώθηκαν οικονομικά, στρατεύτηκαν και περιθωριοποιήθηκαν  στο Βουλγαρικό στρατό κ.ά. Το 1906 έγινε η μεγάλη φυγή. Εκατοντάδες Βορειοθρακιώτες, ανάμεσά τους κάτοικοι από το Καβακλί, και άλλα 12 χωριά της περιοχής, που ονομαζόταν «Μικρή Ελλάς»,  πιεζόμενοι εγκατέλειψαν την πατρογονική τους γη.

   Οι Καρυές,  όμορφη κωμόπολη  με 3500 κατοίκους, αναφέρεται από το  έτος 1350 από τον Άγιο Γρηγόριο τον Σιναϊτη, κτισμένη σε γήλοφο με άφθονα νερά και πράσινο και υγιεινό κλίμα είχε την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το μεγάλο πηγάδι, το σχολείο με τον δάσκαλο τον παπαΝίκανδρο και διατηρούσε τα έθιμα και τις παραδόσεις που κρατούσαν από γενεά σε γενεά. Το 1906 οι πρώτοι διωγμένοι Καρυώτες κτίζουν τις Νέες Καρυές Λάρισας και κατόπιν με την Συνθήκης του Νειγύ (1919) περί εθελούσιας μετακίνησης πληθυσμών, εγκαθίστανται το 1924-25 στα Γιαννιτσά. Έφεραν μαζί τους το δισκοπότηρο της εκκλησίας τους και το τοποθέτησαν στον Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου αρχικώς εκκλησιάζονταν. Η καμπάνα, το Ευαγγέλιο, οι εικόνες του τέμπλου κ.ά. έμειναν εκεί στην αλησμόνητη πατρίδα.

    Εδώ ξεκίνησε δύσκολος αγώνας για να στεριώσουν και να αναδείξουν τα παιδιά τους. Αρχικά ώσπου να κτιστούν τα σπίτια του εποικισμού φιλοξενούνταν σε κατοικίες των γηγενών Μακεδόνων. Η αποξήρανση της Λίμνης των Γιαννιτσών  απέδωσε στην καλλιέργεια γόνιμα χωράφια που τους βοήθησαν να ανανήψουν. Στο συνοικισμό τους στις παρυφές της πόλης, έδωσαν ονόματα που τους θύμιζαν την αλησμόνητη πατρίδα τους. Το 1928 κτίστηκε σχολείο για τις ανάγκες τους και το 1972 είδαν το όνειρό τους να πραγματοποιείται: Ο Ι. Ν. Αγίων Πέτρου και Παύλου  όπου όλοι πρόσφεραν προσωπική εργασία και συνεισέφεραν πολλαπλώς. Η μιτζιά, η τζαμάλα, τα περιγέλια, οι Λαζαρίνες, οι κουνιές κ.ά.  έθιμα τους βοήθησαν πολύ να κρατήσουν τη μνήμη  και να διατηρήσουν την πολιτιστική φυσιογνωμία τους.

    Στο  β΄ μέρος ξεδιπλώθηκαν τα γλωσσικά ιδιώματα της Ανατολικής Ρωμυλίας,  που παρουσιάζουν μιαν αξιοθαύμαστη ποικιλία δηλωτικό της γεωγραφικής έκτασης  που καταλαμβάνει η ευρύτερη περιοχή. Στη διάκριση των διαλέκτων σε βόρειες, νότιες και ημιβόρειες εμπεριέχονται και οι διάλεκτοί της.   Η κοινή ελληνική όπως έχει αυτή διαμορφωθεί, καθόρισε την εκπαίδευση του νεοελληνικού κράτους. 

    Σημαντικότατη είναι η συνεισφορά του Νικόλαου Ανδριώτη γλωσσολόγου και καθηγητή του Α.Π.Θ. Στην έρευνα των γλωσσολόγων θεωρείται φυσικό επακόλουθο της κινητικότητας της γλώσσας, λέξεις όπως το επίρρημα πολύ να μετατραπεί σε πουλή, ενώ η λέξη πουλί να γίνει πλι. Η τεράστια γλωσσική ποικιλότητα της Θράκης φαίνεται στην Κωνσταντινούπολη όπου ομιλούν νότια ιδιώματα, η οποία περιλαμβάνεται στο ιστορικό λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών,  που η έκδοσή του χρονίζει. Ο βόρειος φωνηεντισμός υφίσταται στην Δυτική Ανατολική Ρωμυλία και ο ημιβόρειος στην παραθαλάσια περιοχή του Εύξεινου Πόντου. Το γεωγραφικό όριο είναι ο Εργάνης ποταμός της Ανατολικής Θράκης. Στην ερώτηση τι διασπάει την γλωσσική συνέχεια του Ανατολικορωμυλιώτικου στοιχείου, η απάντηση είναι: γεωγραφικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί λόγοι, ιστορικά αίτια, πληθυσμιακές μεταβολές, η διάσπαση της ενιαίας παρουσίας  των Ανατολικορωμυλιωτών στον Βορειοθρακικό χώρο με την διείσδυση  συμπαγών Βουλγαρικών πληθυσμών  στον ενδιάμεσο χώρο κλπ.

    Τα ισόγλωσσα είναι τα κοινά στοιχεία που υπάρχουν ανάμεσα στις 3 ζώνες. Στοιχεία δε παλαιότερων κειμένων βρίσκονται σε περιοχές της Βόρειας Θράκης και πρόκειται για κατάλοιπα μιας ενιαίας μεταγενέστερης γλωσσικά περιοχής. Τα γλωσσικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι αυτοί οι πληθυσμοί είναι εντόπιοι και έχουν διαμορφώσει την  μεσαιωνική κοινή, κατά το ανάλογο της ελληνιστικής κοινής. Τα είδη των ισογλώσσων είναι: γλωσσικά, φωνητικά, μορφολογικά, πολιτισμικά (π.χ.μιτζιά) σημασιολογικά και τέτοια είναι η σημασία της λέξης χωρατεύω=ομιλώ, χαμνός=κακός κ.ά. Επίσης αξιοσημείωτο θεωρείται το γεγονός ότι έχει πάρει δάνεια από την βουλγαρική και την τουρκική γλώσσα.

  

  Στο γ΄ μέρος της εκδήλωσης  ο Δημήτριος Μητκούδης εκπρόσωπος του Πολιτιστικού Σύλλογου Καρυωτών Γιαννιτσών «Η Ανατολική Ρωμυλία»,  σε συνεργασία με όμιλο του Συλλόγου παρουσίασαν δρώμενα με το έθιμο «Λαζαρίνες»,  όταν οι νεαρές κοπέλες με καλάθια γεμάτα στα χέρια τους, περιδιάβαιναν στις γειτονιές και τραγουδώντας και χορεύοντας έμπαιναν στις αυλές των σπιτιών, εκεί όπου τους υποδέχονταν οι νοικοκυραίοι του σπιτιών και τους πρόσφεραν αυγά ή και κουλούρες για το Πάσχα. Επίσης παρουσιάστηκαν από το χορευτικό του Συλλόγου οι χοροί Μπογδάνο, Μπαϊντούσκα, Τριπόδι, Ζωναράδικος και Καστρινός.  Η μουσικοί ήχοι από το τύμπανο του χοροδιδάσκαλου Παύλου Λιτούδη και την γκάιντα του νεαρού Βασίλειου Μητκούδη πλημμύρισαν  ευχάριστα την αίθουσα και προκάλεσαν θετικό  και οικείο κλίμα  στους παρευρισκόμενους.

    Την όλη εκδήλωση του Α.Λ.Π. παρουσίασε ο Βασίλειος Τραούδας μέλος του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε.Γ. «Ο Φίλιππος» και υπεύθυνος του Α.Λ.Π. Γιαννιτσών και το κοινό με έκδηλο ενθουσιασμό φανέρωσε την ικανοποίησή του για το υψηλό επίπεδο της παρουσίασης,  την ποιότητα και την επιστημονική συγκρότηση των ομιλητών. 

    

Λάζαρος Η. Κενανίδης θεολόγος, διδάκτ. Α.Π.Θ.

δ/ντής  2^ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»

Η επόμενη εκδήλωση προγραμματίσθηκε για την Δευτέρα 4 Απριλίου 2016 και ώρα 19.30' στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Πέλλας:

   ΘΕΜΑΤΑ: 1. "Εξάρτηση και απεξάρτηση. Φόβοι και ενοχές, ελπίδα και
                          αισιοδοξία"

                      2. "Εμπειρίες και συμπεράσματα απεξάρτησης"

ΟΜΙΛΗΤΕΣ: 1. Λάζαρος Σιάντσης, Κλινικός ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής,
                         επιστημονικά υπεύθυνος Κέντρου πρόληψης "ΟΡΑΜΑ".

                      2. Δαμιανός Δουΐτσης, Σύμβουλος του Κέντρου Υποστήριξης 
                         Εξαρτημένων "ΟΑΣΙΣ".