Παρασκευή 13 Μαΐου 2016

Αφιέρωμα του Travel Book για την Πέλλα και τα Γιαννιτσά… «Το λίκνο του Αλεξάνδρου»



Κείμενο: Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλος
Φωτογραφίες: Γιώργος Πατρουδάκης

Μακεδόνες άνακτες, Ρωμαίοι έμποροι, άγιοι του Ισλάμ, βικτωριανοί ρομαντικοί, Πόντιοι πρόσφυγες. Πολλοί πέρασαν από αυτόν τον τόπο και όλοι άφησαν τα ίχνη τους, δημιουργώντας στην Πέλλα ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό πολιτισμών.
Από τις χρυσές νεκρικές μάσκες της Εποχής του Σιδήρου μέχρι τους μιναρέδες της τουρκοκρατίας και από τα αυτοκρατορικά σοκάκια της Αρχαίας Πέλλας μέχρι τα σκίτσα των Εγγλέζων χρονογράφων, η γη αυτή πλούτισε, θαυμάστηκε, αγαπήθηκε και παρέμεινε στους αιώνες λίκνο και σταυροδρόμι του πνεύματος και της δημιουργίας.


Με ένα πολύχρωμο, πυκνόφυτο βουνό, το Πάικο, να κατεβαίνει από τα βόρεια, παρασύροντας τα νερά του προς τον μεγάλο κάμπο των Γιαννιτσών, όπου οι καλλιέργειες του μπαμπακιού και της αμπέλου διακόπτονται από μικρές τούμπες και ποτάμια, η φυσική ομορφιά της περιοχής ανταγωνίζεται την ιστορία της.
Και όμως δεν ήταν πάντα έτσι. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ζούσαν δίπλα στη θάλασσα. Η πρώτη δε αναφορά στη Πέλλα ανάγεται στα κλασικά χρόνια, ανήκει στον Ηρόδοτο και αναφέρεται σε μια παραθαλάσσια πόλη, με σημαντική γεωστρατηγική θέση.


Το μικρό τζαμί που χτίστηκε προς τιμή

του δερβίση ποιητή Σεΐχη Ιλαχή στα Γιαννιτσά
Και ήταν αυτό το πλεονέκτημα που οδήγησε, λίγους αιώνες αργότερα, τον βασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαο να μεταφέρει στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. την έδρα του από τις Αιγές, στη χρυσή πολιτεία της Πέλλας. Και από την πρωτεύουσα των Μακεδόνων, τη γενέτειρα του μεγάλου στρατηλάτη, Αλεξάνδρου του Γ', ξεκινάει η περιήγηση σε έναν μυθικό τόπο.

Η καρδιά της Πέλλας
Ιστορικό και πολιτικό κέντρο ανά τους αιώνες στην περιοχή αποτέλεσε η μεγάλη πολιτεία των Μακεδόνων, η αρχαία Πέλλα, που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της σύγχρονης κωμόπολης. Σήμερα είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η περιοχή ήταν τότε παραθαλάσσια, καθώς ο Θερμαϊκός απέχει 30 χλμ. σε ευθεία.

Η μεγάλη πεδιάδα που απλώνεται στα νότια της πόλης σχηματίστηκε, με τα χρόνια, από τις προσχώσεις τριών μεγάλων ποταμών: του Αξιού στα ανατολικά, του Λουδία στα δυτικά και του Αλιάκμονα στα νότια. Μόλις ένα μικρό μέρος της αρχαίας Πέλλας έχει έρθει στο φως, εντούτοις, όμως, η αποκατάσταση είναι εκπληκτική, με τα δρομάκια, τα σπίτια και την αγορά να αποκαλύπτουν την κοινωνική οργάνωση της πρωτεύουσας των αρχαίων Μακεδόνων.

Στα δυτικά της πόλης βρίσκεται το αρχαιολογικό μουσείο της Πέλλας, ένα από τα ομορφότερα μουσεία της Ελλάδας, καθώς τα εκθέματα ακολουθούν όλους τους σύγχρονους κανόνες οργάνωσης ενός μουσείου.


Γυρνώντας στη σύγχρονη πόλη μην ξεχάσετε να επισκεφθείτε την κρήνη τη Πέλλας(φώτο), ένα κρηναίο οικοδόμημα χτισμένο με αρχαία υλικά, που ο θρύλος το έχει δέσει με μια ιστορία αγάπης. Ο πατέρας της νύφης έθεσε σαν προϋπόθεση στον νέο που την αγαπούσε να φτιάξει μια κρήνη και αυτός την κατασκεύασε συνδέοντας τη με έναν αγωγό λαξευμένο στον βράχο που έφερνε το νερό από το Πάικο. 

Κοντά του βρίσκεται το Θεσμοφόριο της Πέλλας, ένα αγροτικό, μικρό ιερό αφιερωμένο στη θεά Δήμητρα, όπου βρέθηκαν δεκάδες πήλινα ειδώλια που αποδεικνύουν τη λατρευτική του χρήση.

 


Στο κέντρο της Πέλλας επίσης θα θαυμάσετε και τον σύγχρονο ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος αποτελεί την αφετηρία του Διεθνούς Μαραθωνίου «Μ. Αλέξανδρος», που τερματίζει στο αντίστοιχο άγαλμα της παραλίας Θεσσαλονίκης, ενώ στη βορειανατολική άκρη του οικισμού βρίσκεται το Λαογραφικό Μουσείο: ένα μικρό διώροφο κτίριο στο οποίο εκτίθενται παραδοσιακές φορεσιές, εργαλεία από διάφορα επαγγέλματα και δεκάδες αντικείμενα καθημερινής χρήσης.







 




Ένας μακεδονικός τάφος στη μέση των χωραφιών
φιλοξενεί πλέον ένα δασάκι
Η θρυλική «Νέα Πόλη»
Ο δρόμος σας γυρίζει πίσω προς τη μεγαλύτερη πόλη της Πέλλας, τα ιστορικά Γιαννιτσά. Λίγο μετά την Πέλλα, πάνω στον κεντρικό δρόμο και ανάμεσα στα βαμβακοχώραφα βρίσκεται μια όμορφη τούμπα, ένας μακεδονικός τάφος πάνω στον οποίο έχει φυτρώσει ένα όμορφο δασάκι και λίγα μέτρα πιο δυτικά, ακριβώς πριν από τον οικισμό της Νέας Πέλλας, βρίσκονται τα απομεινάρια μιας ρωμαϊκής αποικίας ή όπως ονομαζόταν από τους ντόπιους «τα Λουτρά του Μεγάλου Αλεξάνδρου».

Οπως μας λέει ο κ. Δημήτρης, πρόσφυγας με καταγωγή από το Τσιφλικιόι της Αν. Θράκης, «έπιανε νερά ο τόπος και εμείς παιδιά μαζεύαμε τα νομίσματα και τα δίναμε στους Γερμανούς για ένα δίφραγκο, μια σοκολατίτσα». Ο τόπος λοιπόν μάζευε νερά. Αλλωστε μιλάμε για τον περίφημο «βάλτο των Γιαννιτσών» που περιέγραψε στο βιβλίο της «Μυστικά του βάλτου», η Πηνελόπη Δέλτα, και ο οποίος αποστραγγίστηκε κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Η περιοχή αποτέλεσε το κέντρο της οικονομικής δραστηριότητας ήδη από τα χρόνια των Ρωμαίων, καθώς από εδώ περνούσε η αρχαία Εγνατία Οδός, ο δρόμος-ορόσημο που ένωνε την Αδριατική με την Προποντίδα. Η περιοχή έχει κατοικηθεί από την 7η χιλιετία π.Χ, ενώ το όνομά της πόλης αναφέρεται για πρώτη φορά στα 1430, ως Yenije, η «Νέα Πόλη».

Τα νερά από τις Πηγές Αραβησσού, όπως φεύγουν προς τα νότια

Ο θρύλος λέει ότι όταν ο μεγάλος στρατηλάτης των Τούρκων, Γαζή Εβρενός, αναζητούσε τη θέση για να στήσει το δικό του καϊμακαμλίκι (διοικητικό κέντρο) διέταξε τους σκλάβους του να ανεμίζουν πούπουλα. Μετά από χιλιόμετρα πορείας τα πούπουλα έπεσαν στο χώμα και σε αυτήν την απάνεμη θέση αποφάσισε να χτίσει την πόλη του.


Τα Γιαννιτσά υπήρξαν μεγάλο στρατιωτικό και πολιτικό κέντρο για τους Οθωμανούς, λόγω της στρατηγικής τους θέσης, στο μέσον της διαδρομής Θεσσαλονίκη-Μοναστήρι. Σήμερα τα ίχνη της παρουσίας τους στη σύγχρονη πόλη προκαλούν ακόμα θαυμασμό.


Στα μπαμπακοχώραφα, ανάμεσα στην Πέλλα και στη Νέα Πέλλα

Σήμα κατατεθέν της πόλης είναι ο Πύργος Ρολογιού του Σερίφ Αχμέτ Μπέη, χτισμένος το 1753. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό μνημείο τετράγωνης κάτοψης, διαστάσεων 6x6 μέτρων που το ύψος του ξεπερνά τα 20 μέτρα. Στην αρχή ξύλινος, στη συνέχεια πλινθόκτιστος και επιχρισμένος με κονίαμα, ο Πύργος, παρότι πέρασε πολλές κακουχίες, υψώνεται ακόμα περήφανος, δικαιολογώντας την κατάληξη της κτητορικής επιγραφής που βρίσκεται στην ανατολική του όψη: «...δες, δεν υπάρχει καμία λέξη γι' αυτό το όμορφο, μεγαλειώδες ρολόι».

Λίγα μέτρα νοτιότερα στον ίδιο δρόμο, στην οδό Στραντζή, βρίσκεται ένας ιερός τόπος για τους μουσουλμάνους που κάθε χρόνο προσελκύει πολλούς επισκέπτες, ο τουρμπές του Γαζή Εβρενός. Μεγάλος μπέης της οθωμανικής ιστορίας, ο ιδρυτής της πόλης, ετάφη σε αυτό το οθωμανικό μαυσωλείο, όπως ποιητικά αναφέρει η κόκκινη παλαιοοθωμανική επιγραφή που σώζεται ακόμη στο εσωτερικό του κτιρίου.

 

Το εσωτερικό του μαυσωλείου του ιδρυτή

των Γιαννιτσών, Γαζή Εβρενός
Σήμερα το τέμενος φιλοξενεί μια όμορφη μόνιμη έκθεση που θυμίζει το πέρασμα από την πόλη ενός ακόμα μεγάλου άνδρα. Τον Σεπτέμβρη του 1848 έφθασε στα Γιαννιτσά ο βικτωριανός ζωγράφος και συγγραφέας, Εντουαρντ Ληρ. Η καλλιτεχνική φύση του Εγγλέζου συγκινήθηκε από την απλότητα και την ήρεμη ζωή των κατοίκων και τους απαθανάτισε σε μοναδικές ακουαρέλες, αντίγραφα των οποίων μπορεί να δει κανείς στην έκθεση.

Πολύ κοντά στο τέμενος βρίσκεται ένα συγκρότημα τουρκικών λουτρών, ενώ στην ίδια περιοχή χτίστηκε το τέμενος του Αχμέτ Μπέη. Αν και θεωρούνταν, σύμφωνα με περιηγητές, το επιβλητικότερο κτίριο της πόλης, σήμερα στέκεται δυστυχώς ανεπανόρθωτα αλλοιωμένο από τις κακουχίες των πολέμων, αλλά και τη χρήση του, στο παρελθόν, ως εκκοκκιστηρίου.

Η περιήγηση στα οθωμανικά μνημεία των Γιαννιτσών συνεχίζεται στον χώρο του παλιού στρατοπέδου Καψάλη, στα δυτικά της πόλης, όπου βρίσκεται ένα μικρό τζαμί με έναν όμορφο μιναρέ που χτίστηκε τον 15ο αιώνα προς τιμήν του δερβίση ποιητή Σεΐχη Ιλαχή, αλλά και ένα ακόμα συγκρότημα λουτρών.

Τα Γιαννιτσά πέρασαν σε ελληνικά χέρια στις 20 Οκτωβρίου 1912. Η πόλη και η γύρω περιοχή έζησαν μεγάλες μάχες μεταξύ της τουρκικής φρουράς και αντρειωμένων ανταρτών με προεξάρχοντα τον Γιαννιτσιώτη, Γκόνο Γιώτα. Η νίκη των ελληνικών δυνάμεων στη μάχη των Γιαννιτσών, πέρα από την κατάκτηση της πόλης, άνοιξε τον δρόμο και για την ταχεία απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Η μάχη αυτή μνημονεύεται με το διάσημο Ηρώο που βρίσκεται στην κεντρική είσοδο της πόλης, το «μαύρο άγαλμα», ίσως ένα από τα ομορφότερα ηρώα της χώρας μας.

Ενας ακόμα θρύλος της πόλης συνδέεται με τη Μητρόπολη των Γιαννιτσών, τον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου. Η εκκλησία, μια πανέμορφη τρίκλιτη βασιλική, χτίστηκε το 1865 μετά από άδεια του σουλτάνου. Σύμφωνα με την παράδοση, κατά τη διάρκεια της κατασκευής οι χτίστες ξέμειναν από νερό και για να μη διακόψουν τις εργασίες, χρησιμοποίησαν κρασί.

Η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Λάκκα και δίπλα της, η θρυλική βελανιδιά

Η βόλτα σας στα Γιαννιτσά τελειώνει με μια τελευταία περιήγηση στον δασωμένο λόφο, στο Φιλίππειο, ένα πάρκο αναψυχής που φιλοξενεί τον ανδριάντα του βασιλιά Φιλίππου Β' και στο τέλος της ημέρας περατζάδα στον περίφημο Πεζόδρομο των Γιαννιτσών, την καρδιά της πόλης με τα καφενεία και τις ταβέρνες.


Πέριξ του κάμπου
Αν πάρει κανείς τον δρόμο που οδηγεί προς το Πάικο, βορειοδυτικά των Γιαννιτσών, θα φθάσει στις Πηγές της Αραβησσού. Τα πλούσια νερά της περιοχής, έχουν δημιουργήσει ένα υδάτινο οικοσύστημα με πυκνή παραποτάμια βλάστηση, λίμνες και παλιούς νερόμυλους. Οι πηγές της Αραβησσού δίνουν ζωή στις καλλιέργειες αλλά και τροφοδοτούν με νερό τη Θεσσαλονίκη. Κοντά στον οικισμό οι φαιές ταμπέλες σηματοδοτούν την παρουσία του αρχαιολογικού χώρου με το όνομα Κύρρος.

Η όμορφη πρόσοψη της Μητρόπολης των Γιαννιτσών

Μην μπείτε στη διαδικασία να τον ανακαλύψετε, καθώς το μόνο που έχει απομείνει είναι ένα μικρό τείχος πνιγμένο στις βατομουριές. Συνεχίζοντας, όμως, προς τα δυτικά, μετά από λίγα χιλιόμετρα φτάνετε στο χωριό Λάκκα, όπου οι ταμπέλες σας κατευθύνουν στη γυναικεία Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στους πρόποδες του Πάικου. Το μοναστήρι φιλοξενεί μια τεράστια ιερή βελανιδιά που ο θρύλος λέει ότι όσοι προσπάθησαν να κόψουν τα κλαδιά της, μαρμάρωσαν.

Οι χωματόδρομοι από τη Λάκκα σας οδηγούν στο νότιο Πάικο, αλλά αν θέλετε να μπείτε στην καρδιά του βουνού, κατευθυνθείτε από τα ανατολικά μέσω του Νέου Μυλότοπου. Από εκεί παίρνετε τον δρόμο που οδηγεί στο εγκαταλειμμένο χωριό της Κρώμνης.
 

Η αρχαία Πέλλα με τα περίτεχνα βοτσαλωτά και πίσω της η σύγχρονη πόλη
Οι διαδρομές μέσα από το βουνό συνεχίζουν, αλλά προσοχή, οι χωματόδρομοι είναι πολλοί και χρειάζεστε καλό χάρτη για να κινηθείτε. Στη διαδρομή σας στο κατάφυτο Πάικο μάλιστα μπορεί να συναντήσετε κάποιο πλατώνι, το είδος του ελαφιού με τις λευκές βούλες, που αναπαριστάται τόσο ζωντανά στο διάσημο ψηφιδωτό της Πέλλας και που ακόμη ζει στα δάση του βουνού. Από το βουνό στον κάμπο και νότια των Γιαννιτσών για να συναντήσουμε τον Λουδία, στο σημείο «Μηδέν». Εδώ ο ποταμός είναι πλατύς και γαλήνιος και εύκολα μπορεί κανείς να παρατηρήσει τους ερωδιούς και τους μυοκάστορες, ανάμεσα στα κανό του Ναυτικού Ομίλου Γιαννιτσών.

Ο ήρεμος Λουδίας, κοντά στο σημείο Μηδέν,
στη γέφυρα που από τα Γιαννιτσά
οδηγεί στην Αλεξάνδρεια


Μη διστάσετε να «χαθείτε» στους παράλληλους με το ποτάμι δρόμους που οδηγούν στα ανατολικά προς την Κρύα Βρύση. Παραποτάμιες πανύψηλες λεύκες, σκλήθρα και χρυσά χωράφια διαμορφώνουν το τοπίο. Η γνωριμία σας με το λίκνο των Μακεδόνων ολοκληρώνεται με τους χαμογελαστούς κατοίκους. Οπου και αν βρεθείς θα σε κεράσουν ένα τσίπουρο και θα σου διηγηθούν τοπικούς μύθους με ξεχασμένες πολιτείες, χαμένους θησαυρούς και ηρωικά ανδραγαθήματα.

thetravelbook.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου